รตฺตวิตาเนนาติ สพฺพรตฺเตน วิตาเนนฯ ยํ ปน นานาวณฺณํ วานจิตฺตํ วา เลปจิตฺตํ วา, ตํ วฏฺฏติฯ อุภโตโลหิตกูปธาเนปิ เอเสว นโยฯ จิตฺรํ วาติ อิทํ ปน สพฺพถา กปฺปิยตฺตา วุตฺตํ, น ปน อุภโตอุปธาเนสุ อกปฺปิยตฺตาฯ น หิ โลหิตกสทฺโท จิตฺเต วฏฺฏติฯ ปฏลิคฺคหเณเนว จิตฺตกสฺสปิ อตฺถรณสฺส สงฺคเหตพฺพปฺปสงฺคโตฯ กาสาวํ ปน โลหิตงฺคโวหารํ น คจฺฉติ, ตสฺมา วิตาเนปิ อุภโตอุปธาเนปิ วฏฺฏติฯ สเจ ปมาณยุตฺตนฺติอาทิ อญฺญสฺส ปมาณาติกฺกนฺตสฺส พิมฺโพหนสฺส ปฏิกฺขิตฺตภาวทสฺสนตฺถํ วุตฺตํ, น ปน อุจฺจาสยนมหาสยนภาวทสฺสนตฺถํ ตถา อวุตฺตตฺตา, ตํ ปน อุปธานํ อุโปสถิกานํ คหฏฺฐานํ วฏฺฏติฯ อุจฺจาสยนมหาสยนเมว หิ ตทา เตสํ น วฏฺฏติฯ ทีฆนิกายฏฺฐกถาทีสุ กิญฺจาปิ ‘‘ฐเปตฺวา ตูลิกํ สพฺพาเนว โคนกาทีนิ รตนปริสิพฺพิตานิ น วฏฺฏนฺตี’’ติ วุตฺตํ, วินยฏฺฐกถา เอว ปน กปฺปิยากปฺปิยภาเว ปมาณนฺติ คเหตพฺพํฯ อภินิสฺสายาติ อปสฺสายาติ วุตฺตํฯ

ปาสาทปริโภคกถา

ปาสาทปริโภคกถายํ สารตฺถทีปนิยํ วชิรพุทฺธิฏีกายญฺจ น กิญฺจิ วุตฺตํฯ วิมติวิโนทนิยํ (วิ. วิ. ฏี. จูฬวคฺค 2.320) ปน ‘‘สุวณฺณรชตาทิวิจิตฺรานีติ สงฺฆิกเสนาสนํ สนฺธาย วุตฺตํฯ ปุคฺคลิกํ ปน สุวณฺณาทิวิจิตฺรํ ภิกฺขุสฺส สมฺปฏิจฺฉิตุเมว น วฏฺฏติ ‘น เกนจิ ปริยาเยน ชาตรูปรชตํ สาทิตพฺพ’นฺติ (มหาว. 299) วุตฺตตฺตาฯ เตเนเวตฺถ อฏฺฐกถายํ (จูฬว. อฏฺฐ. 320) ‘สงฺฆิกวิหาเร วา ปุคฺคลิกวิหาเร วา’ติ วุตฺตํฯ โคนกาทิอกปฺปิยภณฺฑวิสเย เอว วุตฺตํ เอกภิกฺขุสฺสปิ เตสํ คหเณ โทสาภาวา’’ติ วุตฺตํฯ

อุปาหนกถา

อุปาหนกถายํ ‘‘อทฺทาริฏฺฐกวณฺณาติ อภินวาริฏฺฐผลวณฺณา, อุทเกน ตินฺตกากปตฺตวณฺณาติปิ วทนฺติฯ อุณฺณาหิ กตปาทุกาติ อุณฺณาโลมมยกมฺพเลหิ, อุณฺณาโลเมหิ เอว วา กตปาทุกาฯ กาฬสีโหติ กาฬมุขวานรชาติฯ เสสเมตฺถ ปาฬิโต จ อฏฺฐกถาโต จ สุวิญฺเญยฺยเมวา’’ติ สารตฺถทีปนิยํ (สารตฺถ. ฏี. มหาวคฺค 3.246) วุตฺตํฯ วิมติวิโนทนิยํ (วิ. วิ. ฏี. มหาวคฺค 2.246) ปน ‘‘อทฺทาริฏฺฐกวณฺณาติ อลฺลาริฏฺฐผลวณฺณา, ตินฺตกากปกฺขวณฺณาติปิ วทนฺติฯ รชนนฺติ อุปริลิตฺตนีลาทิวณฺณํ สนฺธาย วุตฺตํฯ เตนาห ‘โจฬเกน ปุญฺฉิตฺวา’ติฯ ตญฺหิ ตถา ปุญฺฉิเต วิคจฺฉติฯ ยํ ปน จมฺมสฺส ทุคฺคนฺธาปนยนตฺถํ กาฬรตฺตาทิรชเนหิ รญฺชิตตฺตา กาฬรตฺตาทิวณฺณํ โหติ, ตํ โจฬาทีหิ อปเนตุํ น สกฺกา จมฺมคติกเมว, ตสฺมา ตํ วฏฺฏตีติ ทฏฺฐพฺพํฯ ขลฺลกนฺติ สพฺพปณฺหิปิธานจมฺมํ อปริคฬนตฺถํ ปณฺหิยา อุปริภาเค อปิธาย อาโรปนพนฺธนมตฺตํ วฏฺฏติฯ วิจิตฺราติ สณฺฐานโต วิจิตฺรปฏฺฏา อธิปฺเปตา, น วณฺณโต สพฺพโส อปเนตพฺเพสุ ขลฺลกาทีสุ ปวิฏฺฐตฺตาฯ พิฬาลสทิสมุขตฺตา มหาอุลูกา ปกฺขิพิฬาลาติ วุจฺจนฺติ, เตสํ จมฺมํ นาม ปกฺขโลมเมวฯ อุณฺณาหิ กตปาทุกาติ เอตฺถ อุณฺณามยกมฺพเลหิ กตปาทุกา สงฺคยฺหนฺติฯ กาฬสีโหติ กาฬมุขวานรชาติฯ จมฺมํ น วฏฺฏตีติ นิสีทนตฺถรณํ กาตุํ น วฏฺฏติ, ภูมตฺถรณาทิวเสน ปริโภโค วฏฺฏเตวา’’ติ วุตฺตํฯ

วชิรพุทฺธิฏีกายํ (วชิร. ฏี. มหาวคฺค 259) ปน ‘‘มิคมาตุโกติ ตสฺส นามํ, วาตมิโคติ จ ตสฺส นามํฯ ‘กาฬสีโห กาฬมุโข กปี’ติ ลิขิตํฯ จมฺมํ น วฏฺฏตีติ เยน ปริยาเยน จมฺมํ วฏฺฏิสฺสติ, โส ปรโต อาวิภวิสฺสติฯ